8 Haziran Dünya Okyanus Günü hasebiyle okyanus ve denizlerdeki istilacı cinsler ile bunların ekosistem üzerindeki tesirleri hakkında AA muhabirine değerlendirmelerde bulunan Gölge, insan kaynaklı çeşitli faktörlerle doğal ömür alanının dışına çıkıp yeni taşındığı yerde yaşamaya başlayan çeşitlerin “yabancı tür” olarak isimlendirildiğini, bulunduğu ortama, habitata, yerli çeşitlere ziyan vermeye başlayıp ekonomiyi tehdit ederek çevresel sıkıntılar çıkarması durumunda ise bunlara “istilacı yabancı tür” denildiğini belirtti.
Okyanus ve denizlerde mikroskobik boyutlardan, gözle görülüp elle tutulabilecek boyutlara kadar çok sayıda istilacı yabancı çeşit bulunduğunu anlatan Gölge, kelam konusu tiplerin yeni hayat alanına bir kez giriş yaptıktan sonra ortamın tesirlerine bağlı olarak yayılım gösterdiğini kaydetti.
Gölge, “Balon balığı üzerinden örnek verecek olursak; denizlerimizde muhakkak bir ısınma var, balon balığına uygun iklim şartları ve beslenebileceği uygun ortam mevcut ve en değerlisi avcısı yok. Bu nedenle çok biçimde üreyebiliyor. Bu tıp, uygun şartları bulduğu vakit daha kuzeye gidebilir. Şu anda Karadeniz’de balon balığı tek tük bildiriliyor lakin bu daha kuzeyde, soğuk alanlarda yaşayamayacağı manasına gelmiyor” dedi.
İstilacı yabancı çeşitlerin Türkiye’yi çevreleyen denizlere gelişlerinde iklim değişikliğinin tesirli olduğu görüşünü paylaşan Gölge, şunları söyledi:
“Buzulların erimesiyle daha kısa deniz yolları oluşuyor ve bu yolları kullanan gemiler bu tiplerin taşınmasına sebep olabiliyor. Tekrar erimeyle buzullarda gizli olan çeşitler farklı alanlara yerleşiyor. Suyun sıcaklığı, cinslerin yaşaması için uygun ortam oluşturuyor. Kızıldeniz kaynaklı tipler, Akdeniz’e geçtiği vakit alıştıkları sıcaklık düzeyini buldukları için daha rahat çoğalabiliyorlar. Maalesef iklim değişikliğinin olumsuz tesirleri bu biçimde devam ettiği sürece, çeşitlerin yayılımının hızlanmasını ve gittikleri ortamlara yerleşerek istilacı özellik kazanmalarını bekliyoruz.”
İklim değişikliği kaynaklı göç etmek zorunda kalan beşerler için “iklim mültecisi” kavramının kullanıldığını lakin bunun bütün canlılar için geçerli olduğunu anlatan Gölge, her canlının uygun hayat şartlarına gerçek hareket etmek istediğini ve denizlerdeki tiplerin bu hareketlerini çok daha rahat gerçekleştirebileceğini tabir etti.
EN FAZLA İSTİLACI TIP AKDENİZ’DE
İstilacı yabancı çeşitlerin, giriş yaptıkları ekosisteme ziyan verdiklerinin altını çizen Gölge, şöyle devam etti:
“Girdikleri ortamdaki yerli çeşitleri yok edebiliyorlar. Mesela bir aslan balığı, bir günde, beden yükünün yaklaşık yüzde 4’ü civarında av tüketebiliyor, yediklerini öğütebilmek için midesi 30 kata kadar genişleyebiliyor ve 167 farklı tıpla beslenebiliyor. Bu da yerli çeşitler üzerindeki baskıyı ortaya koyuyor. İstilacı yabancı tiplerin temel karakterlerinden biri de süratli çoğalmaları ve kolay avlanmaları. Yani ekosistemi mutlaka tehdit ediyorlar.”
Gölge, istilacı yabancı çeşitlerin balıkçılığı da ekonomik istikametten tehdit ettiğini, balıkçıların yeteri kadar avlayamamasına ve av araçlarının ziyan görmesine neden olduğunu aktardı.
Dünya genelinde 9 haftada bir denizel ortama yeni bir çeşidin giriş yaptığına dikkati çeken Gölge; Türkiye’yi çevreleyen Akdeniz, Ege, Marmara ve Karadeniz’de, bu çeşitlerle ilgili 4 pilot bölgede çalışma yürüttüklerine değindi. Gölge, şu bilgileri paylaştı:
“Akdeniz’de 413, Ege’de 253, Marmara’da 124 ve Karadeniz’de 28 yabancı cins bulunuyor. Bunların 105’i istilacı karakterde. Akdeniz’den kuzeye, Karadeniz’e gerçek gitgide yabancı çeşitlerin sayısında bir azalma başlıyor. Akdeniz’deki cinslerin yüzde 72’si Kızıldeniz kökenli, Süveyş Kanalı’ndan giriş yapan çeşitler. Ege’de tiplerin yüzde 54’ü Süveyş Kanalı kaynaklı, yüzde 41’i ise gemi balast suyu kaynaklı. Marmara’daki çeşitlerin yüzde 71’i balast suyu kaynaklı, yüzde 21’i Süveyş Kanalı’ndan gelenler. Karadeniz’deki yabancı tiplerin yüzde 78’i gemi balast suyu, yüzde 11’i Süveyş Kanalı kaynaklı. Bunun dışında akuakültür ya da kaynağı bilinmeyen çeşitler de bulunuyor.”
‘EKOSİSTEM İNSAN BEDENİ GİBİ’
Yabancı bir cinsle, denize girip istilacı hale geldikten sonra çaba etmenin çok güç, hatta imkansıza yakın olduğunu lisana getiren Gölge, mümkünse bu çeşitlerin denize girişlerinin önlenmesi gerektiğini vurguladı.
Gölge, “Balast suyu kurallarına önemli bir halde uymamız gerekiyor ve kontrolü de kıymetli. Süveyş Kanalı’na bir önlem alınabilir zira vakitle oradaki doğal bariyerler bozuldu ve çeşitlerin daha rahat girebiliyor. Burada tahminen hükümetler devreye girerek Mısır özelinde bir baskı oluşturulabilir” diye konuştu.
Ekosistemin korunmasının değerinden bahseden Gölge, kelamlarını şöyle tamamladı:
“İnsan bedeni üzere, ne kadar güzel bakarsanız, dayanıklılığı âlâ olursa dışarıdan bir mikrobun ya da hastalığın gelmesi o kadar sıkıntı. Çeşitli deniz muhafaza alanları ilan ederek, kirliliği engelleyerek ekosistemimizi koruyabiliriz. Ekosistemimiz ne kadar zayıf olursa öteki bir tıbbın gelip oraya yerleşmesi de o kadar kolay olacaktır. Vatandaş olarak şuurumuzun, farkındalığımızın artması da değerli.”
UNDP’DEN İŞBİRLİĞİ ÇAĞRISI
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Türkiye Mukim Temsilcisi Louisa Vinton da sağlıklı okyanuslar olmadan sağlıklı bir gezegenin olmayacağını söz ederek, şu değerlendirmelerde bulundu:
“Dünya 8 Haziran Dünya Okyanus Günü’nü kutlarken, UNDP Türkiye, deniz ekosistemlerinin kritik değerinin altını çiziyor, Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın 14’üncü hususu olan Sudaki Ömür’e ulaşmak ve 2030 yılına kadar mavi gezegenimizin yüzde 30’unu muhafazaya ait global amacı tutturmak için uğraşların artırılması davetinde bulunuyor. Hükümetler, sivil toplum kuruluşları ve özel dal; kirliliği azaltmak, sürdürülebilir balıkçılık uygulamalarını teşvik etmek ve iklim değişikliğinin tesirlerini hafifletmek için işbirliği içinde çalışmalı.”