Toz taşınımı, kısaca yerdeki tozun rüzgarın tesiriyle havaya taşınması olarak tanımlanabilir. Atmosferdeki en baskın aerosol çeşitlerinden bir tanesi olan Mineral Toz Partikülleri (Çöl Tozları), Dünya ekosistemi için büyük ehemmiyet taşır.
Çöllerden kalkan tozlar, atmosferin üst katmanlarına yükselerek uzun aralıklar kat etmektedir. İzafî olarak daha büyük olan toz parçacıkları, kaynak alanlarının yakınlarında çökerken, küçük olanlar ise binlerce kilometre yol alabilmektedir.
Dünyadaki esas toz kaynak alanları Afrika (Sahra çölü), Arabistan Yarımadası, Asya (Gobi ve Taklamakan), Güney Amerika ile Avustralya’da bulunan çöllerdir.
TÜRKİYE’DEKİ TOZ TAŞINIMININ KAYNAĞI
Türkiye, coğrafik pozisyonu prestijiyle dünyadaki en kıymetli iki toz kaynağı olan Afrika ve Orta Doğu kaynaklı çöl tozlarının tesiri altında bulunmaktadır.
Suriye ve Irak sonuna yakın yerleşimlerimiz başta olmak üzere, Güneydoğu Anadolu bölgesi ve Konya-Karaman havzası toz taşınımından en fazla etkilenen yörelerimizdir.
TOZ TAŞINIMI NEDEN OLUR?
Partikül hususlar kaynaklarına nazaran doğal yahut insan kaynaklı (antropojenik) olarak isimlendirilir. Deniz spreyleri, çöl tozları ve volkanlarbaşlıca doğal kaynaklar olarak bilinirken, endüstriyel veya
evsel yanma, ulaştırma, tarım, inşaat ve madencilik üzere insan faaliyetleri antropojenik kaynaklar olarak tanımlanmaktadır.
Atmosfere karışan toz emisyonlarının büyük kısmı doğal toz kaynak alanlarından atılmaktadır. (Ginoux ve başkaları, 2012). Yapılan farklı modelleme çalışmalarına nazaran, atmosfere atılan toz yükünün %10-%60 kadarı antropojenik emisyonlardan kaynaklanmaktadır.
Paleo-toz kayıtları, insan faktörlerinin (arazi kullanımındaki değişiklikler ve arazi bozulumu) 1750 ile 20. yüzyılın son çeyreği ortasında global toz emisyonlarını ikiye katlamış olabileceğini göstermektedir.
Dünyadaki esas toz kaynak alanları Afrika (Sahra çölü), Arabistan Yarımadası, Asya (Gobi ve Taklamakan), Güney Amerika ile Avustralya’da bulunan çöllerdir. Kuzey Afrika (Sahra) bölgesi dünyanın ve bilhassa kuzey yarıkürenin en değerli ve temel toz kaynağıdır (Prospero ve öbürleri, 2002).
Dünyadan atmosfere salınan toz ölçüsü yaklaşık olarak 2 milyar ton civarındadır (De Longueville ve başkaları, 2010). Sahra bölgesinden atmosfere salınan yıllık toz ölçüsü, Dünya üzerindeki tüm kaynaklardan salınan toz ölçüsünün yaklaşık yarısı kadardır. Sahra’dan sonra gelen değerli toz kaynak alanları sırasıyla Ortadoğu ile Orta ve Güney Asya’dır.