İrtaokul ikinci sınıftaydım. Bir gün Türkçe öğretmenimiz derste “Kim hoş şiir okur?” diye sorunca sınıftakiler beni işaret etti. Hocamız da önüme elindeki kitabı bırakıp “Hadi yüksek sesle oku” dedi. “Yaş otuz beş! yolun yarısı eder/ Dante(l) üzere ortasındayız ömrün.” Hocamız: Dantel değil Dante diye düzeltti. Sınıfta bir gülüşme yayıldı ve ben şiiri okumaya devam ettim.Dante ile Dantel ortasındaki farkı o gün bu şiirde fark ettim. Bir de Cahit Sıtkı Tarancı’yı.
Bu anımdan yaklaşık 5-6 yıl sonra Diyarbakır’a gittiğimde birinci görmek istediğim adreslerden biri Cahit Sıtkı’nın müze meskeni oldu. Tekrar lise ikinci sınıftayken birinci defa gittiğim bir mikap fuarından aldığım Yahya Kemal’in “Çocukluğum, Gençliğim, Siyasi ve Edebi Hatıralarım” kitabı da İstanbul’a yolumun düştüğü birinci haftada beni Beyazıt’taki Yahya Kemal Müzesi’ne götürdü. Akabinde gittiğim müze meskenlerinde, stantlarda ve yaptığım röportajlar sırasında pek çok müellif ve şairin yaşadığı konutu, çalışma ortamını, bilgisayar ya da daktilosunu görme fırsatım oldu.
Bunlar içinde beni en çok etkileyen iki isim var: Biri, 1994 yılında vefat eden Türk edebiyatının ustalarından Tarık Buğra’nın, eşi Hatice Bilen Buğra tarafından olduğu üzere koruma edilen kitaplığı, çalışma masası, daktilosu başta olmak üzere çalışma odası. Oburu ise Üsküdar Doğancılar’daki Osmanlılar İlim ve İrfan Vakfı’nda Mehmet Akif’in koruma edilen gardırobu, Mısır’dan dönerken elindeki bastonu, gece lambası ve kilim seccadesi oldu. Tekrar 2018 yılında yaptığım bir röportajda “Efendibabamız” Ahmet Midhat Efendi’nin Basın Müzesi’ne ailesi tarafından bağışlanan çalışma masasının kaybolduğunu öğrenmiştim. Yaptığımız haberden sonra masa müzenin deposundan çıkmıştı.
BEŞ MÜELLİFLE YOLA ÇIKILDI
Yazarın çalışma masası, yazdığı mektupları, günlükleri, bilgisayarı, daktilosu, kalemi kısacası yapıtın ortaya çıkmasına tanıklık eden her obje, eser kadar okur için merak bahsidir. Hepimiz okuduğumuz şiirlerin, romanların, hikayelerin izini sürmek isteriz: Bu mısrayı şair sanki nerede yazdı, birinci not düşüldüğü kağıt nerede artık, el yazısı nasıldı? Şu roman karakterini kimden ilham aldı, şu hikayede geçen kahvede sahiden oturdu mu? Kurgu bir yapıtın gerçek hayatta izini arayan her okur için muharrirlerin yaşadığı meskenler, kullandıkları eşyalar, yazdıkları mektuplar, günlükleri büyük kıymet taşır.
Geçtiğimiz haftalarda Tophane-i Amire Kültür Sanat Merkezi’nde açılan Edebiyat Müzesine Önsöz Standı de işte tam manasıyla böylesine meraklı okurlarını ağırlıyor. Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi ile Tanpınar Araştırma ve Uygulama Merkezi’nin hayata geçirdiği stanttaki eşyaların öyküsü de tıpkı uzun vakittir hayali kurulan edebiyat müzesi üzere geçmişe uzanıyor. Sevim Burak, Turgut Uyar, Tomris Uyar, Edip Cansever ve Cevdet Kudret’in mutfağını okura görme fırsatını veren stant birebir vakitte nasıl bir edebiyat müzesi olmalı sorusuna da hazırlanmış yazılı panolarla yanıt veriyor. “Bir Edebiyat Müzesi Hayal Ettik” başlıklı panoda şu tabirlere yer veriliyor:
“Yazara değil Türkçeye ilişkin bir müze. Türkçenin sanat yapıtlarına dönüştüğü bütün metinleri, o metinleri kurgulayan müellifi, o müellifi yetiştiren toplumu, kesintisiz akışla gösterecek bir müze. Yüzyıllık evrakları, yazmaları, fotoğrafları, ses kayıtlarını, sinema uyarlamalarını, besteleri, notları, arşivleri bir tuşla önümüze getirebilecek dijital bir müze. Masası, daktilosu, imzalı kitapları, kalemi, defteri ile vakit zaman yapılacak sergilerle muharririn özel dünyasını da gösterebileceğimiz görsel bir müze. Türkçenin edebiyata dönüştüğü yolu adım adım izleyen bir müze. Bu küçük önsöz o büyük kitabın hayaliyle yazıldı.” Akabinde da “Nasıl Bir Edebiyat Müzesi?” ve “Neden Bir Edebiyat Müzesi?” sorularına yanıt veriliyor.
Cansever’in eşyalarına bir küllük daha
Geçtiğimiz yıl Türk edebiyatının değerli şairlerinden Edip Cansever’in 500 kitaptan oluşan kütüphanesini oğlu Ömer Cansever MSGSÜ’ye bağışlamıştı. Ömer Cansever standa seramik siyah büyükçe bir kül tablasıyla geldi. Bu kadar değerli eşyayı da MSGSÜ Rektörü Handan İnci Elçi’ye güvenerek teslim etmiş. “Handan hanım çok öncü oldu. Ortaya benim babamla ilgili bir kitaplığı çıkarabildi. Müze biçimine getirebildik. Ayrıyeten da okulun kütüphanesini birlikte güzelleştirebildik.
Mimar Sinan böylelikle hoş bir kütüphaneye kavuştu. Münasebetiyle birbirimize dayanak olarak bir muvaffakiyet elde etmiş olduk. Bunun devamı da gelecektir” diyen Cansever standa getirdiği küllüğün kıssasını ise şöyle anlatıyor: “Babamın Alev (Ebuzziya) Hanım’a mektupları kitap olarak çıktı biliyorsunuz. O da arkadaşının yapıp bize konut armağanı olarak getirdiği bir küllük, annemin küllüğü. Bodrum’da buldum annemin eski meskeninde. Yanımda getirdim.” Cansever, diğer bağışlar da olacak mı soruma ise, “Handan hanımla görüştükten sonra diğer eşyalar da getirebiliriz” diye yanıt veriyor.
Babam Cevdet Kudret’in daktilosunun sesiyle uyanırdık
Cevdet Kudret’in kızı Ayşe Kudret babasıyla ilgili anılarını standa taşımış. Babasından kalma öbür özel eşyaların da konutunda olduğunu söylüyor. Ayşe Kudret babasından kalma bu kıymetli anıları neden bağışladığını ve neden bu edebiyat müzesinin kıymetli olduğunu şu cümlelerle lisana getiriyor: “Ben ailenin son üyesiyim. Benden sonra babamın anılarına ne olacak bilmiyorum. O yüzden sağlam, emin bir yerde olsun, beşerler görsün istediğim için buraya bağışladım. Ayrıyeten Rektör Handan İnci’ye çok güveniyorum. Her ele aldığı işi çok güzel yaptığını biliyorum ve kurulacak bir edebiyat müzesinin de çok başarılı olacağını, hepsinden değerlisi kalıcı olacağına inanıyorum.
Handan hanım konutuma gelip kendisi seçecek. Öbür el yazması notlar, şiirler kitaplar da var.” Babasından yadigar bu eşyalardan ayrılmanın kendisi için çok sıkıntı olduğunu da lisana getiren Kudret, “Ayrılmak kolay değil doğal, sıkıntı. Daima aklımda o şiirlerindeki el yazısı… Vereceğim lakin ah nasıl vereceğim. Fakat şunu da biliyorum ki sonu yok bunun. Başıma bir şey gelirse en azından inançlı ellerde” diyor. Babasının çalışma masası ve daktilosunu gösterip babasıyla ilgili hatırladığı bir anısı olup olmadığını soruyorum. Ayşe Kudret şunları anlatıyor: “Mesela sabah altıda kalkıp tık tık yazdığını hatırlıyorum. Her sabah altıda uyanmak zordur değil mi? Gece erken yatardı bu yüzden ancak bütün gün çalışırdı. Babam 17 yıl filan işsiz bırakılmış bir kişi. Ancak o disiplini hiç bırakmadı. Ölene kadar devam etti o disiplinli çalışması. Hastalandı lakin o vakte kadar daktilosunun başındaydı.”
Annem Sevim Burak’ın eşyaları için yer arıyordum
Sevim Burak’ın oğlu A. Karaca Borar ise annesinin vefatından sonra özel eşyalarını uzun mühlet saklamış lakin kendisinden sonra bu eşyalar ne olacak sorusunu sormaya başlayınca da yeni bir adres aramış. Yapı Kredi Yayınları kitap olarak çalışacakları yapıtları alırken geriye kalan özel eşyalarını da Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi’ne getirmeye karar vermiş ve artık bir edebiyat müzesi açılması fikrine hayli sıcak bakıyor. Annesinin kendisine yazdığı mektupları daha evvel okurla buluşturan Borar edebiyat müzesi kurma projesiyle ilgili ise şunları söylüyor: “Benim yaşadığım külfetler aslında tesadüfen bu projeyle paralel oldu. Sevim Burak’ın gereçleri, nesneleri, eşyaları yani ona ilişkin olan şeyleri ne yapacağım diye yıllar geçtikçe düşünmeye başladım. Evet geçmişte bunlar benim için problem değildi lakin vakit geçtikçe beni çok bunaltmaya başlamıştı. Bu süreçte de bir arayışa girmiştim. Basılı olan malzemeyi Yapı Kredi Yayınları’na bağışladım ve bu projeyi duyar duymaz da Mimar Sinan Üniversitesi’ne getirdim. Zira burası bir devlet kurumu ve ebediyen yaşayacak bir kurum.“ Kurulması düşünülen müzenin bilhassa dijital ayağının olmasını ise Borar ayrıyeten değerli buluyor: “Edebiyat Müzesi fikri çok hoş bir gelişme, destekliyorum. Bilhassa gerçek bilgiye ulaşma açısından müzenin dijital bir muharrir ansiklopedisini oluşturma fikri çok kıymetli. Nesnelerin, kağıtların koruma edilmesi de çok çok değerli lakin dijital müzeye daha fazla gereksinimimiz var.”
Babam Necatigil’in keşfedilen notları var
Behçet Necatigil’in kızı Ayşe Sarısayın 1980’li yıllarda babasının kitaplarını MSGSÜ’ye bağışlamış, yıllar sonra ise çalışma masası, tuttuğu notlar üzere birtakım özel eşyalarını.
Sergiyi gezerken babasından hatıra sakladığı kalemini de bağışlama kelamı veren muharrir Sarısayın, “Babamın çalışma nesnelerinin birçoklarını saklıyoruz” diyor ve bir Edebiyat Müzesi fikrine sıcak baktığını belirtiyor: “Sakladığımız nesnelerden birini müze için getirebilirim. Diğer şeyler de olabilir doğal. Zira Necatigil’in çok diğer arşivi de var. Vefatından bu yana 40 küsur yıl geçti ancak hâlâ yeni yeni ulaştığımız el yazıları çıkabiliyor. Eski yazı olduğu için çözülmesi vakit alıyor. Yani biz de esasen aile olarak o çeşit bir çalışma içerisindeyiz.”
Bağışlar bizi yeni yapıtlara götürecek
MSGSÜ Rektörü Prof. Dr. Handan İnci Elçi, müellif ve şairin akabinde kalan arşivinden yeni eserler çıkarılabileceğini söylüyor. Buna örnek olarak da Ahmet Hamdi Tanpınar’ın İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü’ndeki şahsî koleksiyonundan çıkan yapıtları gösteriyor. Muharririn masası, daktilosu yanı sıra asıl ondan kalan arşivden bu bağışlarla yeni çalışmaların çıkacağını lisana getiren Elçi bu manada kurulacak edebiyat müzesinin bu cins bağışları artıracağını söylüyor. Elçi, müzenin açılması için hazırlık çalışmalarının devam ettiğini de kelamlarına ekliyor.