Cumhuriyet tarihinin değerli fikir adamlarından biri olan Topçu, 1909’da İstanbul Süleymaniye’de dünyaya geldi.
Topçu’nun Erzurum’da hayvancılık ve tahıl işleriyle uğraşan babası Ahmet Efendi, İstanbul’a giderek, Çemberlitaş’ta kasap dükkanı işletti.
Kimlikteki ismi Osman Nuri olan ve İstanbul’un tarihi semtlerinde yetişen Nurettin Topçu, Bezmialem Valide Sultan Mektebi ile Büyük Reşit Paşa Numune Mektebi’nde okudu.
Nurettin Topçu, o periyot küçük bir sandıkta kitap ve gazete biriktirirken, öğretmeni Nafiz Beyefendi sayesinde Mehmet Akif Ersoy sevgisi ve hayranlığı kazandı.
Bir mühlet Vefa Lisesi’nde okuyan, 1928’de İstanbul Lisesi’ni bitiren Topçu, birebir yıl Fransa’ya gitti. Usta kalem, hem Fransızca öğrenmek hem fark derslerini tamamlamak için Aix Lisesi’ne başladı. Buradan mezun olduktan sonra Strazburg Üniversitesine geçerek ideoloji tahsili gören Topçu, ideoloji, ahlak, psikoloji, sanat ideolojisi, tarih, mantık, sosyoloji, arkeoloji alanlarında eğitim aldı.
Sorbonne’da ideoloji doktorası veren birinci Türk
Felsefe doktorasını 1934’te Sorbonne Üniversitesinde (Paris Üniversitesi) veren Topçu, Türkler ortasında ahlak üzerinde çalışan birinci öğrenci ve Sorbonne’da ideoloji doktorası veren birinci Türk oldu.
Fransa’da 6 yıl süren eğitimin sonunda verdiği doktora tezi, “İsyan Ahlakı” ismiyle Türkçeye çevrildi.
Başarılı edebiyatçı, Fransa’da 1934’te, Türkiye’de ise 1990’da Kültür ve Turizm Bakanlığınca yayımlanan başarılı çalışmasından ötürü üniversiteden altın saat, Amerika ve Kuzey Amerika’ya seyahat üzere mükafatlar kazansa da hiçbir mükafatı kabul etmedi.
Ödüllerin yerine Sorbonne Üniversitesinin giriş ve çıkış kulelerinde 24 saat Türk bayrağının asılmasını isteyen Topçu’nun bu isteği üniversite idaresi tarafından yerine getirildi.
Nurettin Topçu’nun Avrupa’daki hayatı okul, konut, kütüphane ortasında geçti. Bu sırada Sosyoloji Cemiyeti’ne girerek, derneğin yayın organında felsefi yazılar yayımladı.
Topçu’nun fikirlerinde Maurice Blondel etkisi
Samet Ağaoğlu, Ömer Lütfi Barkan, Besim Darkot üzere o yıllarda Fransa’da bulunan Türk öğrencilerle tanışan yazær, öğrencilik yıllarını Remzi Oğuz Arık ve Ziyaettin Fahri Fındıkoğlu ile geçirdi.
Hareket ideolojisinin kurucusu Maurice Blondel ile tanışması, Topçu’nun fikirlerinin olgunlaşmasında değerli bir rol oynarken, usta müellif tesirinde kaldığı ideolojinin kavramlarını ve metodunu kullanarak ahlak sıkıntılarına kendi kültürü açısından baktı.
Dr. Adnan Adıvar’ın Türkçe dersi verdiği tasavvuf tarihçisi, Hallac-ı Mansur mütehassısı Fars kökenli muharrir ve şair Luis Massignon ise daha sonra bu dersi Topçu’dan almaya başladı.
Yunus Emre ve Mevlana Celaleddin Rumi’nin niyetlerinden de etkilenen Topçu, Sorbonne’da başladığı Bergson üzerine çalışmasıyla doçent unvanı aldı. Doçent unvanına ve İstanbul Üniversitesi’nde iki yıl aksiyonsuz doçent olarak çalışmasına karşın kendisine üniversitede takım verilmedi.
Düşünsel ve kültürel alanda çalışmalarının bir kısmını, kuruluşuna da katıldığı Türk Kültür Ocağı, Türk Milliyetçiler Derneği, Milliyetçiler Derneği ve Anadolu Fikir Derneği’nde sürdüren Topçu, Türkiye’ye döndükten sonra Galatasaray Lisesi başta olmak üzere farklı liselerde öğretmenlik vazifesi yürüttü.
Toplam 40 yıl öğretmenlik yapan Topçu, 1960 ihtilaline kadar Robert Kolejinde tarih, İstanbul İmam Hatip Okulu’nda psikoloji, ideoloji ve dinler tarihi dersi verdi.
Nurettin Topçu, vatani misyonunu 6 Mayıs 1936 – 31 Ekim 1937’de levazım asteğmeni olarak, İstanbul Hasköy’de tamamladı. TBMM’nin birinci devir muhalif milletvekillerinden birebir vakitte aile dostları Hüseyin Avni Ulaş’ın kızı Fethiye Hanım ile Topçu, kısa süren bir evlilik yaptı.
1939’da “Hareket” mecmuasını çıkarmaya başladı
Çocukluk arkadaşı Sırrı Tüzeer vasıtasıyla Nakşi piri Abdülaziz Bekkine Efendi ve Nakşi Hasib Efendi ile tanışan ve Abdülaziz Efendi’ye intisab eden muharrir, fikir dünyasına yeni bir taraf veren pirinin vefatından duyduğu büyük acı ve uğradığı yıkımı, “Taşralı” kitabındaki “Yıldırım’ın Huzurunda” başlıklı yazısıyla anlattı.
Topçu, Celal Ökten’den de İslami ilimler tarafından faydalandı ve daha sonra İmam-Hatip okullarının kuruluşunda programların hazırlanmasında Celal Hoca ile mesai arkadaşlığı yaptı.
Hareket ideolojisinden esinlenerek 1939’da “Hareket” mecmuasını çıkarmaya başlayan Topçu, bir ekol oluşturdu ve hareket ideolojisini Türk okurlarına tanıttı. Topçu, eğitim ve öğretime katkısını öğretmenlikte bırakmayıp ideoloji, sosyoloji, psikoloji, mantık ve ahlak dersleri için ders kitapları da yazdı.
“Anadoluculuk” niyet hareketini savundu
Usta muharrir, Anadolu coğrafyasında yaşayan herkesi merkeze koyan “Anadoluculuk” niyet hareketini savundu, kadim İslam ve Türk tarihini, tasavvufu ve çağdaş periyottaki sosyolojik gerçekliği yapıtlarında analiz etti.
Anadolu toprağına ve Türk tarihine sıkı sıkıya bağlı bir milliyetçilik anlayışı geliştiren Topçu, milliyetçiliğin “devirlerin tahakküm sermayesi olan siyasi hezeyanlardan sıyrılması” gerektiğini savunurken, “Hareket, Allah’la insanın terkibidir” kelamını ölçü alarak, eğitimden iktisada, ahlaktan siyasete, ideolojiden bilime, insanı ilgilendiren her alanda yazılar yazdı.
Nurettin Topçu, 1960 ihtilalinin akabinde Ali Fuat Başgil’le Adalet Partisi’nin kuruluş çalışmalarına katılıp 1961 seçimlerinde Konya’dan aday gösterildi. Cumhurbaşkanlığı seçiminde Başgil’e gösterilen muamele nedeniyle ve Süleyman Demirel’in parti başkanlığına getirilmesinin akabinde bu etrafla bağını kesti.
İstanbul Erkek Lisesi’nden 1974’te emekliye ayrılan ve niyetlerini sergilediği “Hareket” mecmuasını 1975’e kadar aralıklarla yayımlayan Topçu, mecmuada yayımlanan “Çalgıcılar” başlıklı yazısıyla sürüldüğü Denizli’de Said Nursi ile tanıştı ve onun tüm mahkemelerini takip etti.
Fikirlerinin temel dinamiği İslam’a bağlılığı oldu
Usta muharrir, Medeniyeti “İnsanlığın muayyen tarihi evrelerinde bir zümre cemiyetin benimsediği vasıtalarla çalışarak ortaya koyduğu ve yaşattığı teknik yapıtların ve yaşayış formlarının bütünü”, kültürü ise “Bir cemiyetin kendi tarihi içinde meydana getirdiği kıymet kararlarının bütünü” olarak tanımladı.
“İsyan”ı da “insanı Allah’a götürecek yolları tıkayan her şeye başkaldırı” olarak tanımlayan Topçu, Batıcılığın ve Batılılaşma uğraşlarının taklitten öteye gidemeyişinin nedenini kültür ile medeniyetin birbirine karıştırılmasında gördü.
“Hareket”, “irade” ve “isyan” Topçu’nun niyet dünyasının temel kavramlarını oluştururken Cumhuriyet devranı Türk felsefecileri ve aydınları ortasında ahlak konusunda en çok metin kaleme alan ve bu alandaki vurgularını bütün hayatı boyunca ısrarla sürdüren yeniden Topçu oldu.
Nurettin Topçu, birinci yazılarından itibaren bütünlüğü olan çok taraflı bir fikir gayreti yürüttü, bir taraftan da Osmanlı-Cumhuriyet çağdaşlaşmasını hesaba katıp onu aşmayı hedefleyerek tenkitçi bir bakış açısıyla “yeni bir insan”, “millet”, “devlet modeli” keşif ve inşa etmeye çalıştı.
Şiirlerini, Nizam Ahmed imzasıyla yayımlayan usta kalem, 1975’in nisan ayında pankreas kanserine yakalandı, 10 Temmuz’da hayatını yitirdi. Topçu, İstanbul’un Fatih ilçesindeki Kozlu Mezarlığı’nda toprağa verildi.
“Topçu hem yerli hem üniversal bir niyet ve hareket yolu açtı”
Nurettin Topçu’yu “Cumhuriyet periyodu Türkiyesi’nin kalbi ve ruhu” olarak tanımlayan Mehmet Kaplan, vefatının akabinde Topçu için, “Ben onda Yunus Emre’nin çağın ideolojisiyle yoğrulmuş büyük bir temsilcisini buldum. Hiç kuşku etmiyorum ki öbür dünyada yöneldiği yer Mevlana ve Yunus Emre’nin yanıdır.” sözlerini kullandı.
Topçu’nun, medeniyet ve teknik hakkındaki görüşleriyle demokrasi analizlerini bugün ve yakın gelecek için epey kıymetli bulan Ezel Erverdi, “Hareket” mecmuasının Topçu’nun vefatının akabinde 1982’ye kadar yayınlanmasını sağladı.
Hayatı boyunca mücadeleci yapısıyla öne çıkan ve birçok usta ismin niyet dünyasına büyük katkıda bulunan Topçu’ya dair müellif Mustafa Kutlu birkaç ay evvel gerçekleştirdiği röportajında, şunları anlattı:
“Nurettin Topçu’ya her vakit yakınlık duydum. Liseden itibaren hissiyatımda hak, adalet duygusu vardı. Bu topraklara ayak basan, temel prestijiyle bu toprakların nomosu sayılan, Türkiye’nin tek filozofu Nurettin Topçu, beni çok allak bullak etmiştir. ‘Hareket’ mecmuasındaki yazıları beni çok etkilemiştir. Hasebiyle temel prestijiyle Nurettin Topçu, benim niyet çizgimi tayin etmiştir. Son yazdığım ‘Kalbin Sesi’ kitabı da Nurettin Beyin fikirlerinin bir formda neşvünema bulması, tekrar yorumlanmasıdır.”
Topçu’nun öğrencilerinden olan ve “İsyan Ahlakı Peşinde ve Nurettin Topçu Albümü” başlıklı bir kitap hazırlayan Prof. Dr. İsmail Kara ise bir söyleşisinde şu değerlendirmelerde bulundu:
“Nurettin Topçu, hayatının hiçbir devrinde ideologluğa yönelmedi, aforizmalarla, slogan pahası yüksek fakat gerisi boş cümlelerle yol almayı benimsemedi. Bu sayede mecmua, katılmaya ve paylaşmaya, birlikte hareket etmeye açık hale geldi. Herhalde bu sayede farklı bir mektep olabildi. Ancak büyük kalabalıklara hitap etmeyi öne alan, onları etkilemeye çalışan, siyasi hareketlenmelere teşne bir yapısı hiç olmadı. Hatta bunlara epey aralıklı, bazen da karşı durduğu bile söylenebilir. Soğuk savaş sonrası periyotta ve Demokrat Parti iktidarı ile milliyetçi, muhafazakar ve mütedeyyin kısımların çarçabuk ABD çizgisine ve kapitalist dünya görüşüne gerçek hareket etmesine, siyasi merkezle uzlaşmasına, kalkınmacı, sanayileşmeci, maddiyatçı olmasına karşı çıkması da bunun bir uzantısı.”
“Vefa” mükafatına layık görüldü
Merhum Nurettin Topçu’ya, 2017’deki Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülleri’nde, “İnsanın var oluşunu yalnızca et, kemik, kan ve husustan ibaret görmeyip ruhun derinliklerine inen, isyanın da bir ahlakı olduğunu ve bireyin toplumda bir ahlak nizamı çerçevesinde kendine yer edineceğini anlatan, bu millete Anadolu irfanının değerini ve nizam kurucu ahlakını kuşanmayı telkin eden, kadim İslam ve Türk tarihini, tasavvufu ve çağdaş devirdeki sosyolojik gerçekliği analiz eden eserleri” hasebiyle “Vefa” ödülü verildi.
Ezel Erverdi ve İsmail Kara tarafından Topçu’nun daha evvel küçük kitap halinde basılan çalışmalarının yanı sıra makaleleri de taranarak, kitaplara girmemiş yazılarının tasnifiyle bütün yapıtları tekrar düzenleniyor.
Deneme, inceleme, hikaye, roman, çeviri ve ders kitapları kaleme alan Topçu, arkasında “İsyan Ahlakı”, “Yarınki Türkiye”, “İslam ve İnsan”, “Ahlak Nizamı”, “Ahlak”, “Devlet ve Demokrasi”, “Mevlana ve Tasavvuf”, “Kültür ve Medeniyet”, “Türkiye’nin Maarif Davası”, “Taşralı”, “Bergson”, “Mehmet Akif”, “Büyük Fetih” üzere birçok eser bıraktı.
Usta muharririn tüm yapıtları, Dergah Yayınları tarafından okuyucuyla buluşturuluyor.